فراسوی فیزیک (Beyond Physics)

ریچارد فیلیپس فاینمن (Richard Phillips Feynman) در 11 می 1918 متولد و در 15 فوریه 1988 درگذشت. او فیزیکدان نظری اهل آمریکا بود که در زمینه فرمول‌بندی انتگرال مسیر در مکانیک کوانتوم، تئوری الکترودینامیک کوانتوم، فیزیک ابرشاره در هلیوم مایع ابرسرمایش یافته و فیزیک ذرات (مدل پارتون) تخصص داشت. ریچارد فاینمن به علت تحقیقاتش در زمینه الکترودینامیک کوانتومی به همراه جولیان شوینگر و سین ایتیرو تومونوجا در سال 1965 موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شد. او طرح های تصویری را برای نمایش معادلات ریاضی حاکم بر رفتار ذرات زیر اتمی ایجاد کرد که به نمودار های فاینمن مشهور شدند. ریچارد فایمن در زمان حیات خود به یکی از مشهور ترین دانشمندان جهان بدل شد. در 1999 در رای گیری از 130 فیزیکدان که توسط مجله انگلیسی فیزیکس ورلد برگزار شد او به عنوان یکی از 10 فیزیکدان برتر تاریخ انتخاب شد.

او در طی جنگ جهانی دوم در تهیه بمب اتم همکاری داشت و در دهه 80 میلادی به عنوان یکی از اعضای کمیسیون راجرز که مسئول بررسی حادثه شاتل چلنجر بود به چهره ای شناخته شده تبدیل شد. به علاوه کارهایی که ریچارد فاینمن در حوزه فیزیک نظری انجام داد او را به عنوان یکی از پیشگامان محاسبات کوانتومی و نانوتکنولوژی مطرح کرد. او کرسی استادی ریچار تولمان را در فیزیک نظری در انستیتو تکنولوژی کالیفرنیا عهده دار شد. فایمن، فیزیک را از طریق سخنرانی ها و کتاب هایش برای مردم به صورت قابل درک در می آورد. از جمله مهم ترین آن ها می توان به سخنرانی او در مورد نانوتکنولوژی در سال 1959 به نام "فضای زیادی در پایین وجود دارد" و سه کتاب به نام های درس‌های فیزیک فاینمن (The Feynman Lectures on Physics)، حتماً شوخی می‌کنید، آقای فاینمن! (Surely You're Joking, Mr. Feynman) و چه اهمیتی می‌دهید دیگران چه فکر می‌کنند؟ (What Do You Care What Other People Think) اشاره کرد.

ریچارد فاینمن از دانشگاه کلمبیا درخواست پذیرش کرد اما درخواست وی رد شد. در نتیجه او تصمیم گرفت به انستیتو تکنولوژی ماساچوست (MIT) برود و در سال 1939 مدرک لیسانس خود را از این دانشگاه دریافت کرد. وی برای تحصیلات تکمیلی دانشگاه پرینستون را انتخاب کرد. از جمله افرادی که در نخستین سمینار وی شرکت کردن می توان به آلبرت انشتین، ولفگانگ پاولی و جان فون نویمان اشاره کرد. ریچارد فاینمن مدرک دکتری خود را در 1942 از دانشگاه پرینستون اخذ کرد. استاد راهنمای او جان آرچیبالد ویلر بود.

در پرینستون رابرت ویلسون فاینمن را برای شرکت در پروژه منهتن (بمب اتمی) ترغیب کرد. فاینمن در پاسخ گفت که او برای ملحق شده به پروژه منهتن قانع شده است. او به گروه نظری هانس آلبرخت بته ملحق شد و آنقدر او را تحت تاثیر قرار داد تا به مدیریت گروه رسید. او و بته فرمول بته-فاینمن را برای محاسبه بازدهی بمب هسته ای ابداع کردند که بر پایه کارهای رابرت سربر در این زمینه بود. او همچنین با نیکلاس متروپولیس در زمینه ساخت سیستمی برای استفاده از کارت های پانچ شده IBM برای محاسبات همکاری کرد. بخشی از فعالیت های دیگر فاینمن در این سال ها به محاسبه معادله نوترون برای بویلر مرکز تحقیقات لس الموس اختصاص داشت.

ریچارد فاینمن پس از اتمام رساله دکتری خود در سال 1942 قراردادی با دانشگاه ویسکانسین - مدیسون به عنوان استادیار داشت که به علت درگیر شدن در پروژه منهتن اجرا نشد. پس از جنگ فاینمن درخواست انستیتو مطالعات پیشرفته در پرینستون را رد کرد اگر چه هیئت علمی این موسسه افرادی مانند آلبرت انشتین، کورت گودل و جان فون نویمان بودند. او ترجیح داد برای تدریس به دنبال هانس بوته به دانشگاه کرنل برود. فاینمن در کرنل از سال 1945 تا 1950 به تدریس فیزیک نظری مشغول شد. او پس از دریافت خبر حادثه هیروشیما که بمب اتمی آن توسط پروژه منهتن تهیه شده بود، دچار افسردگی شد و برای آرامش بیشتر روی مسائل پیچیده فیزیک متمرکز شد. او مجددا درخواست انستیتو مطالعات پیشرفته را به علت اینکه وظیفه تدریس را به او محول نکرده بود، رد کرد. او معتقد بود که دانشجویان منشا الهام هستند و تدریس بسیار مفرح است. به همین دلیل انستیتو مطالعات پیشرفته و دانشگاه پرینستون به طور مشترک پیشنهادی به فاینمن دادن که به طور همزمان در دانشگاه تدریس کند و در انستیتو هم فعالیت داشته باشد. اما به هر حال فاینمن این پیشنهاد را نیز رد کرد و به پیشنهاد انستیتو تکنولوژی کالیفورنیا (کلتک) جواب مثبت داد به این علت که آب هوای این منطقه معتدل بود.

ریچارد فاینمن لقب "توضیح دهنده بزرگ" را داشت. او این لقب را به واسطه توضیحات زیبایی که برای دانشجویان می داد به دست آورده بود و ارائه توضیحات قابل درک از یک موضوع را وظیفه اخلاقی خود می دانست. او می گفت اگر یک موضوع را نمی توان برای دانشجوی ترم اولی توضیح داد پس هنوز درک کاملی از آن موضوع وجود ندارد. فاینمن در کلتک تحقیقات وسیعی در مورد الکترودینامیک کوانتومی و فیزیک ابرشاره انجام داد.

ریچارد فاینمن بحث های رو در رویی با فیزیکدان معروف نیلز بور داشت. او بعد ها متوجه چرایی این گفتگوها شد: سایر فیزیکدانان آنقدر از بور می ترسیدند که حاضر به بحث در مورد تئوری های او نبودند. اما فاینمن چنین محدودیت هایی را نداشت و هر جا که اشکالی در طرز تفکر بور می یافت شدیدا به آن می پرداخت. ریچارد فاینمن می گفت که بیش از هر شخص دیگری برای بور احترام قائل بوده است اما هنگام بحث آنقدر غرق در موضوعات فیزیکی می شد که ظرافت های رفتار اجتماعی را فراموش می کرد.

فاینمن هنگامی که در حال تحقیق پروژه دکتری خود با اولین همسرش آرلین گرین بام ازدواج کرد. پس از مدتی مشخص شد که آرلین به مرض سل مبتلاست و سرانجام به علت ابتلا به لنفوم هوچکین (نوعی سرطان خون) در سال 1945 درگذشت. او برای دومین بار ازدواج کرد. همسر دوم او ماری لوئیس بل بود که ازدواج آن ها دوام چندانی نداشت. ریچارد فاینمن برای بار سوم با گوئنت هوارت ازدواج کرد که ازدواج آن ها تا زمان مرگ فاینمن پایدا باقی ماند. این دو پسری به نام کارل داشتند که در سال 1962 به دنیا آمد و دختری به نام میشل را در سال 1968 به فرزندی قبول کردند.

کارل و پدرش هر دو به ریاضیات علاقه داشتند و برای حل مسائل دشوار از چندین کامپیوتر استفاده می کردند که بعدها رایانش موازی نام گرفت. آزمایشگاه پیشرانه جت ناسا از فاینمن به عنوان مشاور در محاسبات در ماموریت های حساس استفاده می کرد.

ریچار فاینمن زیاد سفر می کرد به خصوص رفت و آمدهای زیادی به کشور برزیل داشت که در آنجا در مرکز تحقیقات فیزیک دروسی را ارئه می داد. پیش از مرگ آرزو داشت که به تووا در روسیه سفر کند که به دلیل جنگ سرد و مشکلات ناشی از آن هرگز برآورده نشد. روز پس از مرگ فاینمن نامه از شوروی برای او رسید که اجازه سفر به آن کشور را به او می داد. فاینمن به دو نوع نادر از سرطان مبتلا شد و مدت کوتاهی پس از آخرین جراحی، در 15 فوریه 1988 در سن 69 سالگی درگذشت.